Waarom beland ik steeds weer in ongezonde relaties?

Wanneer je seksueel misbruik hebt meegemaakt, kan een herhalend patroon op je levensweg ontstaan, waarbij je steeds weer in ongezonde relaties terechtkomt. Dit kunnen vriendschappen, liefdesrelaties, maar ook zakelijke relaties zijn. Deze relaties kunnen in de loop van tijd destructief worden.

Van “een fijne klik” naar onzekerheid en spanning

In het begin voel je een fijne klik met de ander. Het kan zelfs voelen als de grote liefde, de beste vriendin die je altijd al miste of de collega die jouw talenten waarneemt en waardeert. Eindelijk heb je iemand gevonden die jou écht ziet. Maar na verloop van tijd begint er iets te verschuiven. Er ontstaat steeds meer spanning. De ander lijkt steeds minder voorspelbaar te zijn. Jouw grenzen worden steeds weer overschreden. Je voelt je in de war. Je vraagt je af of het probleem niet gewoon bij jezelf ligt: Ben ik te gevoelig? Zie ik het verkeerd?

Van onbetrouwbaar naar destructief

Sommige relaties gaan van onbetrouwbaar naar ongezond naar destructief. De ander begint jou uit te buiten. De uitbuiting kan emotioneel, seksueel en financieel zijn. In het ergste geval wordt de ander gewelddadig. Je kunt het gevoel hebben dat je je niet kunt verzetten. Sterker nog, je kunt het gevoel hebben dat je heel hard je best moet doen om de relatie te redden en de speciale band tussen jullie te behouden.

Kwetsbaarheid door seksueel misbruik

Hoe komt het dat seksueel misbruik ons kwetsbaar maakt voor relaties met onbetrouwbare en destructieve mensen? Hoe komt het dat je met iemand die niet goed voor je is, een fijne klik kunt voelen?

In deze blog ga ik in op de oorzaken van dit herhalende patroon. Voor iedere oorzaak geef ik een korte uitleg en een voorbeeld, zodat je kunt kijken of je je hierin herkent. Het kan zijn dat je je maar in één of twee punten herkent. Het kan ook zijn dat alle punten voor jou herkenbaar zijn.

1. Vertrouwd met het onbetrouwbare

Op jonge leeftijd leren wij het verschil tussen veiligheid en gevaar. Als wij opgroeien met liefdevolle, betrouwbare volwassenen die ons begrijpen en ondersteunen, ontwikkelen wij een basisgevoel van veiligheid en vertrouwen in de wereld. Ook leren wij hoe veilige mensen voelen, praten en handelen.

Rond 80% van seksueel misbruik wordt in vertrouwensrelaties gepleegd. Het merendeel daarvan wordt in de familiesfeer gepleegd, dus door mensen die heel dicht bij het kind staan: ouders, broers/zussen en andere familieleden. Daarnaast wordt seksueel misbruik gepleegd door mensen die een beschermende functie of zorgplicht richting het kind hebben, zoals artsen, verpleegkundigen, leeraren, coaches en kerkfunctionarissen.

Als we opgroeien in een gezin waarin de ouders emotioneel afwezig zijn, psychisch, fysiek en/of seksueel misbruik plegen, maken we geen ervaringen van veiligheid die we later als kompas kunnen gebruiken. Integendeel: het enige waarmee wij bekend raken, is onveiligheid. We raken dus "vertrouwd met het onbetrouwbare." [1]

[1] De uitdrukking “vertrouwd met het onbetrouwbare” komt uit het werk van José Al.

Daardoor kan een onbetrouwbare persoon in het begin juist fijn, veilig en vertrouwd aanvoelen.

💜Voorbeeld: Je ontmoet een man die bezitterig en dominant gedrag vertoont. Jij ervaart dit als beschermend. Voor jou voelt het als een teken dat hij écht om je geeft. Dat je écht belangrijk voor hem bent. Maar na verloop van tijd merk je dat zijn controle steeds verder gaat: eerst wil hij weten met wie je afspreekt, later bepaalt hij met wie je nog contact mag hebben. Wat begon als liefdevolle bezorgdheid, verandert langzaam in isolatie.

Wanneer je vertrouwd bent geraakt met het onbetrouwbare, ontstaat een versmelting van onveiligheid en bekendheid. Het onbetrouwbare is onveilig, maar bekend. Het betrouwbare is veilig, maar onbekend. Het bekende voelt veiliger dan het onbekende. Op het moment dat je iemand ontmoet die onbetrouwbaar is, ervaar je een gevoel van veiligheid omdat je iets tegen bent gekomen wat bekend is. Wanneer je iemand ontmoet die betrouwbaar is, kun je je onrustig voelen omdat je niet weet wat je moet doen. Je kunt een betrouwbare persoon ook als heel erg saai ervaren omdat deze persoon niet de bekende stress en spanning bij jou oproept.

Wanneer wie kiezen voor het bekende, roept dat in het begin minder angst op dan wanneer we kiezen voor het onbekende. Dit kan ertoe leiden dat je steeds weer relaties aangaat met onbetrouwbare mensen omdat deze juist in het begin zo veilig en vertrouwd voelen.

2. De herhaling van het oorspronkelijke trauma (reenactment)

Een van de meest pijnlijke realiteiten van trauma is het onbewust herhalen van de oorspronkelijke traumatische ervaring. Dit wordt reenactment genoemd. Reenactment is een onbewuste poging om het oorspronkelijke trauma te begrijpen en op te lossen door vergelijkbare situaties opnieuw te creëren.

💜Voorbeeld: Je gaat steeds weer relaties aan met afwijzende partners aan, in de hoop dat je deze keer wél de liefde ontvangt die je toen van je ouders niet hebt gekregen.

💜Voorbeeld: Je gaat steeds weer relaties aan met gewelddadige partners. Je doet heel hard je best om lief en aardig te zijn, in de hoop dat je hem deze keer wél kunt veranderen in een liefdevolle en zachtaardige man.

💜Voorbeeld: Je gaat steeds weer seksuele relaties aan waarin je de handelingen en/of de vernedering van het misbruik herhaalt met een nieuwe partner.

3. De behoefte om gezien, gehoord, begrepen en geliefd te worden

Ieder kind wordt geboren met een biologisch vastgelegde behoefte aan liefde, verbinding, verzorging en liefdevol fysiek contact met zijn ouders en familieleden. Deze biologisch vastgelegde behoefte blijft levenslang bestaan. Ook als volwassenen hebben wij allemaal deze behoefte.

Wanneer je als kind verwaarlozing, geweld en/of seksueel misbruik hebt ervaren, is deze behoefte in de vormende jaren van je leven onvervuld gebleven. Op volwassen leeftijd creëert deze onvervulde behoefte een diepe hunkering naar gezien, gehoord, begrepen en geliefd worden.

Manipulatieve mensen herkennen dit instinctief en spelen hierop in. In het begin geven ze een overvloed aan aandacht, erkenning, verzorging, complimenten en betuigingen van vriendschap en liefde. Deze overvloed kan bij jou een gevoel van euforie en “geheeld zijn” veroorzaken.

💜 Voorbeeld: Je ontmoet een vrouw die snel je beste vriendin wordt. Ze is heel betrokken. Jullie delen alles. Ze is altijd beschikbaar en lijkt je volledig te begrijpen. Maar na een aantal maanden wordt ze steeds onvoorspelbaarder. Je krijgt steeds minder reacties op je berichten. Soms verdwijnt ze wekenlang zonder reden. Toch blijf je hopen dat ze weer terugkomt, omdat de connectie in het begin zo sterk voelde.

4. Verslaafd aan de ander

In het ergste geval leidt de dynamiek die ik net heb omschreven ertoe dat je verslaafd raakt aan de ander.

Tijdens de euforische fase maakt het lichaam dopamine, oxytocine en adrenaline aan. De euforie wordt dan extatisch. De extase komt echter niet uit jezelf, maar is afhankelijk van de ander. Op het moment dat de ander zich terugtrekt, ervaar je een daling in dopamine en oxytocine. Het stresshormoon cortisol stijgt. Deze verandering van hormonen kan ondraaglijk voelen. Dit is vergelijkbaar met de ontwenningsverschijnselen bij drugsgebruik. Je kunt zelfs fysieke pijn ervaren, omdat je de ander zo hard mist.

De manipulatieve partner maakt hier gebruik van. Hij of zij begint nabijheid en afstand af te wisselen. De ene dag hoor je de mooiste complimenten, de andere dag vernederende opmerkingen. Dit heen en weer kan steeds verder escaleren, tot het punt dat de partner overvloedige liefde afwisselt met fysiek en seksueel geweld.

💜Voorbeeld: Je partner stuurt je iedere ochtend lieve berichtjes en laat je voelen dat je de enige bent. Maar dan ineens reageert hij niet meer. Je voelt paniek. Heb je iets verkeerds gedaan? Je stuurt extra lieve berichten om de spanning te breken. Hij antwoordt kortaf. Maar een paar dagen later is hij ineens weer de man die je adoreert. Dit patroon blijft zich herhalen, en elke keer voel je de euforie als hij weer “terugkomt.”

💜Voorbeeld: De partner gaat steeds verder: van afstand nemen, naar verbale vernedering, naar fysiek geweld, naar seksueel geweld. Ondanks dat hij het geweld pleegt, krijg jij het idee dat het jouw schuld is—dat jij hem geprovoceerd hebt. Je wordt extra lief en zorgzaam richting je partner, omdat je het gevoel hebt dat jij het weer goed moet maken.

5. Eenzaamheid en de angst om alleen te zijn

De meeste overlevers van seksueel misbruik ervaren intense eenzaamheid. Deze eenzaamheid kan zo verstikkend worden dat alleen zijn onmogelijk lijkt. Een ongezonde relatie met een onbetrouwbare of zelfs gewelddadige partner lijkt dan minder pijnlijk dan de eenzaamheid. Binnen deze relatie voelt het idee om alleen te zijn zo bedreigend dat je alles doet om de relatie te behouden.

💜 Voorbeeld: Je bent in een relatie met iemand die je constant kleineert en controleert, maar het idee om weg te gaan voelt als een onmogelijke keuze. Het idee om alleen te zijn voelt dreigender dan de kwetsende opmerkingen van je partner. Je partner is een gevaar dat je kent, dat je kunt zien en dat je deels kunt ontwijken. Alleen zijn voelt ongedefinieerd, als een groot zwart gat. Je blijft liever bij het gevaar dat bekend is.

Uitweg: het herstellen van verbinding

Herken je jezelf in deze patronen? Zo ja, dan wil ik je als eerste meegeven dat je niet alleen bent. Ook wil ik je laten weten dat deze relatiepatronen normale reacties zijn op alle vormen van traumatisering in vertrouwensrelaties. Seksueel trauma is daar één van, zelfs wanneer de dader een onbekende was. Seksueel geweld tast ons vertrouwen in de medemens en ons vermogen om met anderen in verbinding te zijn op een fundamentele manier aan.

De uitweg uit dit patroon is het stapsgewijs herstellen van ons vermogen om op een gezonde manier met anderen te verbinden. Wij zijn allemaal met dit vermogen geboren. Zelfs wanneer we in onveiligheid zijn opgegroeid, kunnen we op volwassen leeftijd leren om betrouwbare relaties aan te gaan en opnieuw veilige verbindingen op te bouwen.

Herstel in Verbinding

Om dit leerproces te bevorderen, heb ik Herstel in Verbinding in het leven geroepen. Herstel in Verbinding is een anonieme online groepssessie, speciaal ontwikkeld voor vrouwen die seksueel misbruik hebben ervaren.

Elke editie richt zich op één levensthema dat, als gevolg van seksueel misbruik, steeds weer terugkomt op je levenspad.

Het thema van de eerste editie is "Vertrouwen na seksueel misbruik" en richt zich op de vraag hoe je je vertrouwen in jezelf en anderen kunt herstellen. Vanuit dit basisvertrouwen groeit het vermogen om betrouwbare en gezonde relaties aan te gaan.

Ik nodig je van harte uit om deel te nemen.💜